monumenta.ch > Willelmus Malmesburiensis > Willelmus Malmesburiensis, Gesta regum Anglorum, p3, p2, DE DUOBUS CLERICIS SOCIIS.
Willelmus Malmesburiensis, Gesta regum Anglorum, LIBER TERTIUS., , . . . <<< >>> DE MORIBUS NORMANNORUM.
DE DUOBUS CLERICIS SOCIIS. HIDE LINKS TO MANUSCRIPTS
1 § 237. Erant in urbe illa duo clerici, nondum patientibus annis, presbyteri; id officium magis precario quam bonae vitae merito ab episcopo loci exegerant: denique alterius miserandus exitus superstitem instruxit quam fuerint antea in inferni lapsum ambo praecipites. 2 Caeterum, quod ad scientiam litterarum tendit ita edocti, ut aut parum aut nihil ipsis deberent artibus; a reptantibus infantiae rudimentis adeo iocundis amicitiae officiis aemuli, ut, iuxta comici dictum, « Manibus pedibusque conando, periculum etiam, si necesse esset, capitis pro invicem facerent. 3 » Quare die quadam, liberiorem animum a curis forinsecis nacti, in secreto conclavi huiusmodi sententias fudere: Pluribus se annis nunc literis, nunc saeculi lucris, mentes exercuisse, nec satiasse, magis ad distortum quam ad rectum intentas: inter haec, illum acerbum diem sensim appropinquare qui societatis suae inextricabile in vita vinculum disrumperet; unde praeveniendum mature, ut fides, quae conglutinarat viventes, primo mortuum comitaretur ad manes. 4 Paciscuntur ergo ut quisquis eorum ante obiret, superstiti, vel dormienti vel vigilanti, appareret infra triginta procul dubio dies: si fiat, edocturus quod, secundum Platonicos, mors spiritum non extinguat, sed ad principium sui Deum tanquam e carcere emittat; sin minus, Epicureorum sectae concedendum, qui opinantur animam corpore solutam in aerem evanescere, in auras effluere. 5 Ita data acceptaque fide, quotidianis colloquiis sacramentum frequentabant. 6 Nec multum in medio, et ecce, mors repentine imminens indignantem halitum uni eorum violenter extraxit. 7 Remansit alter, et serio de socii sponsione cogitans, et iam iamque affuturum praestolans cassa opinione triginta diebus ventos pavit; quibus elapsis, cum desperans aliis negotiis avocasset otium, astitit subito vigilanti, ei quiddam operis molienti, vultu, qualis solet esse morientium anima fugiente, exanguis. 8 Tum tacentem vivum prior mortuus compellans, « Agnoscis me? » inquit: « Agnosco, respondit, et non tantum de insolita tua turbor praesentia, quantum de diuturna miror absentia. 9 » At ille, ubi tarditatem adventus excusavit, tandem ait, « Tandem, expeditis morarum nexibus, venio: sed adventus iste tibi, si voles, (amice), erit commodus, mihi omnino infructuosus; quippe qui, pronuntiata et acclamata sententia, sempiternis sim deputatus suppliciis. 10 » Cumque vivus, ad ereptionem mortui, omnia sua monasteriis et egenis expensurum, seque dies et noctes ieiuniis et orationibus continuaturum, promitteret; « Fixum est, inquit, quod dixi, quia sine poenitentia sunt iudicia Dei, quibus in sulphuream vorabnf6048.111ginem inferni demersus sum: ibi dum rotat astra polus, dum pulsat littora pontus, pro criminibus meis volvar; inflexibilis sententiae manet rigor, aeterna et innumera poenarum genera comminiscens, totus modo mundus valitura remedia exquirat. 11 Et ut aliquam experiaris ex meis innumerabilibus poenis, protendit manum sanioso ulcere stillantem, et « en, ait, unam ex minimis, videturne tibi levis? » Cum levem sibi videri referret, ille, curvatis in volam digitis, tres guttas defluentis tabi super eum iaculatus est; quarum duae tempora, una frontem contingentes, cutem et carnem sicut ignitio cauterio penetrarunt, foramen nucis capax efficientes. 12 Illo magnitudinem doloris clamore testante, « Hoc, inquit mortuus, erit in te quantum vixeris, et poenarum mearum grave documentum, et, nisi neglexeris, salutis tuae singulare monimentum. 13 Quapropter dum licet, dum nutat ira, dum pendula Deus operitur clementia, muta habitum, muta animum, Redonis monachus effectus apud sanctum Melanium. 14 » Ad haec verba vivo respondere nolente, alter eum oculi vigore perstringens, « Si dubitas, inquit, converti, miser, lege literas istas; » et simul cum dicto manum expandit tetricis notis inscriptam, in quibus Satanas et omne inferorum satellitium gratias omni ecclesiastico coetui de Tartaro emittebant, quod cum ipsi in nullo suis voluptatibus deessent, tum tantum numerum subditarum animarum paterentur ad inferna descendere praedicationis incuria, quantum nunquam retroacta viderunt saecula. 15 His dictis loquentis aspectus disparuit; et audiens, omnibus suis per ecclesias et egenos distributis, sanctum Melanium adiit, omnes audientes et videntes de subita conversione admonens ut dicerent « Haec est mutatio dextrae Excelsi. 16 » § 238. Ista pro utilitate legentium me inseruisse non piguit; nunc de Willelmo loquar. 17 Nam quia breviter, nec ut puto inutiliter, res eius, quas duntaxat comes in Normannia annis triginta actitavit, percurri; modo aliud narrandi exordium ordo temporum flagitat, ut de regno eius, quantum nostra sciscitatio penetrare potuit, mendacium arguam, veritatem pronuntiem. 18 Rex Edwardus fato functus fuerat: Anglia dubio favore nutabat, cui se rectori committeret incerta, an Haroldo, an Willelmo, an Edgaro; nam et illum, pro genere proximum regno, proceribus rex commendaverat, tacito scilicet mentis iudicio, sed prono in clementiam animo. 19 Quare, ut praedixi, Angli diversis bnf6047.84 votis ferebantur, quamvis palam cuncti bono Haroldo imprecarentur: et ille quidem, diademate fastigiatus, nihil de pactis inter se et Willelmum cogitabat; liberatum se sacramento asserens, quod filia eius quam desponderat citra nubiles annos obierat. 20 Fertur enim vir ille, non paucis virtutibus praeditus, parum adversus perfidiam sibi consuluisse dummodo posset quibuscunque praestigiis hominum ratiocinationes suspendere: praeterea, qui putaret minas Willelmi nunquam ad factum erupturas, quod ille conterminorum ducum bellis implicaretur, totum animum otio cum subiectis indulserat; nam profecto, nisi quod Noricorum regem adventare didicit, nec militem convocare nec aciem dirigere dignatus fuisset. 21 Alter interea illum per nuntios leniter convenire, de rupto foedere expostulare, precibus minas insuere; sciret se ante annum emensum ferro debitum vindicaturum, illuc iturum quo Haroldus tutiores se pedes habere putaret. 22 Contra, ille, quae dixi de puellae nuptiis referens, de regno addidit, praesumptuosum fuisse quod, absque generali senatus et bnf6048.112 populi conventu et edicto, alienam illi haereditatem iuraverit; proinde stultum sacramentum frangendum. 23 Nam si iusiurandum vel votum quod puella in domo patris, nesciis parentibus, de suo corpore volens fecerit, iudicatur irritum; quanto magis quod ille, sub regis virga constitutus, nesciente omni Anglia. 24 de toto regno, necessitate temporis coactus, impegerit, videatur non esse ratum: praeterea iniquum postulat ut imperio decedat, quod tanto favore civium regendum susceperit; hoc nec provincialibus gratum, nec militibus tutum. 25 Ita revertebantur inanes nuntii, vel veris vel verisimilibus argumentis praestricti. 26 Sed comes toto illo anno bello necessaria expediebat, largis sumptibus milites suos continebat, alienos invitabat: ordines aciesque ita instituebat, ut milites proceri corpore, praecellentes robore essent; duces et antesignani, praeter scientiam rei militaris, etiam consilii et aetatis maturitate pollerent; ut si singulos vel in acie vel alibi cerneres, non proceres sed reges putares. 27 Ita episcopi et abbates illius temporis religione, ita optimates magnanima liberalitate certabant, ut mirum sit quod, paucissimis annis evolutis, pleraque et pene omnia in utrisque ordinibus mutata videas: illi in quibusdam hebetiores, sed largiores; isti in omnibus prudentiores, sed tenaciores; utrique tamen in defensanda patria manu validi, consilio providi, fortunas suas evehere, inimicorum deprimere parati. 28 Verum tunc Willelmi industria cum prudentia Dei consentiens, iam spe Angliam invadebat; et, ne iustam causam temeritas decoloraret, ad apostolicum, qui ex Anselmo Lucensi episcopo Alexander dicebatur, misit, iustitiam suscepti belli quantis poterat facundiae nervis allegans. 29 Haroldus id facere supersedit; vel quod turgidus natura esset, vel quod causae diffideret, vel quod nuntios suos a Willelmo et eius complicibus, qui omnes portus obsidebant, impediri timeret. 30 Quare, perpensis apud se utrinque partibus, papa vexillum in omen regni Willelmo contradidit; quo ille accepto, conventum magnatum apud Lillebona fecit, super negotio singulorum sententias sciscitatus. 31 Cumque omnes, eius voluntatem plausibus excipientes, magnificis promissis animasset, commeatum navium omnibus, pro quantitate possessionum, indixit. 32 Ita tunc discessum, et mense Augusto ad sanctum Walericum in commune ventum: portus ita per metonymiam dicitur. 33 Congregatis undecunque navibus, felix exspectabatur aura quae illas ad destinatum locum eveheret. 34 Qua multis diebus remorante, vulgus militum, ut fieri solet, per tabernacula mussitabat: insanire hominem qui vellet alienum solum in ius suum refundere; Deum contra tendere, qui ventum arceret; idem patrem voluisse, eodemque modo inhibitum; fatale illi familiae esse, ut, altiora viribus spirans, Deum adversantem experiatur. 35 Ista per publicum serebantur, quae possent fortium robur enervare. 36 Dux itaque, facto cum senioribus concilio, corpus sancti Walerici foras efferri, et, pro vento deprecando, sub divo exponi iussit; nec mora intercessit quin prosper flatus carbasa impleret. 37 Tunc laetus clamor exortus omnes ad naves invitavit: comes ipse, a continenti primus ad altum provectus, caeteros in medio fere mari anchoris iactis sustinuit. 38 Omnibus itaque ad praetoriae puppis vermiculatum velum convo lantibus, post cibum sumptum placido cursu Hastingas appulerunt. 39 In egressu navis (A. D. 1066, Sept. 28) pede lapsus, eventum in melius commutavit, acclamante sibi proximo milite, « Tenes, inquit, Angliam, comes, bnf6048.113 rex futurus! » Omnem exercitum a praeda continuit, parcendum rebus quae suae forent praelocutus; continuisque quindecim diebus adeo se quiete agens, ut nihil minus quam bellum cogitare videretur. 40 § 239. Interea Haroldus de pugna Noricorum revertebatur, sua aestimatione felix quod vicerat; meo iudicio contra, quod parricidio victoriam compararat: allatoque ad se nuncio adventus Normannici, sicut erat cruentus in armis, paucissimo stipatus milite Hastingas protendit. 41 Praecipitabant eum nimirum fata, ut nec auxilia convocare vellet, nec, si vellet, multos parituros inveniret; ita, ut ante dixi, omnes illi erant infensi, quod solus manubiis borealibus incubuerat. 42 Praemisit tamen qui numerum hostium et vires specularentur; quos intra castra deprehensos Willelmus circum tentoria duci, moxque, largis eduliis pastos, domino incolumes remitti iubet. 43 Redeuntes percunctatur Haroldus quid rerum apportent: illi, verbis amplissimis ductoris magnificam confidentiam prosecuti, serio addiderunt, pene omnes in exercitu illo presbyteros videri, quod totam faciem cum utroque labio rasam haberent; Angli enim superius labrum pilis incessanter fructicantibus intonsum dimittunt, quod etiam gentilitium antiquis Britonibus fuisse Iulius Caesar asseverat in libro Belli bnf6047.85 Gallici. 44 Subrisit rex fatuitatem referentium, lepido insecutus cachinno, quia non essent presbyteri, sed milites armis validi, animis invicti. 45 Rapuit ergo ex ore ipsius sermonem Gurtha frater, plus puero adultus, et magnae ultra aetatem virtutis et scientiae. 46 « Cum » (inquit) « tantam fortitudinem Normanni praedices, indeliberatum aestimo cum illo confligere, quo inferior robore et merito habearis. 47 Nec enim ibis in inficias quin illi sacramentum vel invitus vel voluntarius feceris; proinde consultius ages si, instanti necessitati te subtrahens, nostro periculo colludium pugnae tentaveris: nos, omni iuramento expediti, iuste ferrum pro patria stringemus. 48 Timendum ne, si ipse decernas, vel fugam vel mortem oppetas: sed, nobis solis praeliantibus, causa tua utrobique in portu navigabit; quia et fugientes restituere, et mortuos ulcisci, poteris. 49 » § 240. Noluit effraenata temeritas aurem placidam monenti commodare, existimans inglorium et anteactae vitae opprobrium cuicunque discrimini terga nudare: eademque impudentia, vel, indulgentius dicam, imprudentia, monachum, Willelmi legatum, nec bono vultu dignatus turbide abegit; hoc tantum imprecans, ut Deus inter eum et Willelmum iudicaret. 50 Afferebat ille tria: ut vel regno secundum conditiones descenderet; vel sub eo regnaturus teneret; vel certe, spectante utroque exercitu, gladio rem ventilarent. 51 Calumniabatur enim Willelmus regnum, quod rex illi Edwardus concesserat, consilio Stigandi archiepiscopi. 52 et Godwini et Siwardi comitum; eiusque doni obsides filium et nepotem Godwini Normanniam miserat. 53 Si id negare velit Haroldus, iudicio se sedis apostolicae vel praelio acturum: quibus omnibus solo, quod dixi, nuncius frustratus responso, discessit, suisque ad dimicandum vivaciores animos dedit. 54 § 241. Itaque utrinque animosi duces disponunt acies (Oct. 14), patrio quisque ritu: Angli, ut accepimus, totam noctem insomnem cantibus potibusque ducentes, mane incunctanter in hostem procedunt: pedites omnes cum bipennibus, conserta ante se scutorum testudine, impenetrabilem cuneum faciunt; quod profecto illis ea die saluti fuisset, nisi Normanni simulata fuga more suo confertos manipulos laxassent. 55 Rex ipse pedes iuxta bnf6048.114 vexillum stabat cum fratribus, ut, in commune periculo aequato, nemo de fuga cogitaret. 56 Vexillum illud post victoriam papae misit Willelmus, quod erat in hominis pugnantis figura, auro et lapidibus arte sumptuosa intextum. 57 § 242. Contra Normanni, nocte tota confessioni peccatorum vacantes, mane Dominico corpore communicarunt. 58 Pedites cum arcubus et sagittis primam frontem muniunt, equites retro divisis alis consistunt. 59 Comes vultu serenus, et clara voce suae parti utpote iustiori Deum adfuturum pronuncians, arma poposcit; moxque ministrorum tumultu loricam inversam indutus, casum risu correxit, « Vertetur, inquiens, fortitudo comitatus mei in regnum. 60 » Tunc, cantilena Rollandi inchoata, ut martium viri exemplum pugnaturos accenderet, inclamatoque Dei auxilio, praelium consertum, bellatumque acriter, neutris in multam diei horam cedentibus. 61 Quo comperto, Willelmus innuit suis ut, ficta fuga, campo se subtraherent. 62 Hoc commento Anglorum cuneus solutus, quasi palantes hostes a tergo caesurus, exitium sibi maturavit; Normanni enim, conversis ordinibus reversi, dispersos adoriuntur, et in fugam cogunt. 63 Ita ingenio circumventi, pulchram mortem pro patriae ultione meruere: nec tamen ultioni suae defuere, quin, crebro consistentes, de insequentibus insignes cladis acervos facerent; nam, occupato tumulo, Normannos, calore succensos acriter ad superiora nitentes, in vallem deiiciunt, levique negotio in subiectos tela torquentes, lapides rotantes, omnes ad unum fundunt. 64 Item fossatum quoddam praeruptum compendiario et noto sibi transitu evadentes, tot ibi inimicorum conculcavere, ut cumulo cadaverum planitiem campi aequarent. 65 Valuit haec vicissitudo, modo illis, modo istis vincentibus, quantum Haroldi vita moram fecit; at ubi iactu sagittae violato cerebro procubuit, fuga Anglorum perennis in nocte fuit. 66 Emicuit ibi virtus amborum ducum. 67 § 243. Haroldus, non contentus munere imperatorio ut hortaretur alios, militis officium sedulo exequebatur; saepe hostem cominus venientem ferire, ut nullus impune accederet quin statim uno ictu equus et eques prociderent: quapropter, ut dixi, eminus lethali arundine ictus mortem implevit. 68 Iacentis femur unus militum gladio proscidit; unde a Willelmo ignominiae notatus, quod rem ignavam et pudendam fecisset, militia pulsus est. 69 § 244. Item Willelmus suos clamore et praesentia hortari, ipse primus procurrere, confertos hostes invadere: ideo dum ubique saevit, ubique infrendet, tres equos lectissimos sub se confossos ea die amisit. 70 Perstitit tamen magnanimi ducis et corpus et animus, quamvis familiari susurro a custodibus corporis revocaretur; perstitit (inquam) donec victoriam plenam superveniens nox infunderet. 71 Et procul dubio divina illum manus protexit, ut nihil sanguinis ex eius corpore hostis hauriret, quamquam illum tot iaculis impeteret. 72 § 245. Illa fuit dies fatalis Angliae, funestum excidium dulcis patriae, pro novorum dominorum commutatione. 73 Iam enim pridem moribus Anglorum insueverat, qui varii admodum pro temporibus fuere: nam, primis adventus sui annis, vultu et gestu barbarico, usu bellico, ritu fanatico vivebant; sed postmodum, Christi fide suscepta, paulatim et per incrementa temporis, pro otio quod actitabant, exercitium armorum in secundis ponentes, omnem in religione operam insumpsere. 74 Taceo de pauperibus, quos fortunarum tenuitas plerumque continet ne cancellos iustitiae transgrediantur: praetermitto graduum ecclesiasticorum viros, quos nonnunquam professionis contuitus, sed et infamiae metus, a vero deviare non sinit. 75 De regibus dico, qui pro bnf6047.86 amplitudine bnf6048.115 potestatis licenter indulgere voluptatibus possent: quorum quidam in patria, quidam Romae, mutato habitu, coeleste lucrati sunt regnum, beatum nacti commercium; multi, specietenus, tota vita mundum amplexi, ut thesauros egenis effunderent, monasteriis dividerent. 76 Quid dicam de tot episcopis, heremitis, abbatibus? nonne tota insula tantis reliquiis indigenarum fulgurat, ut vix aliquem vicum insignem praetereas ubi novi sancti nomen non audias? quam multorum etiam periit memoria, pro scriptorum inopia! Veruntamen litterarum et religionis studia aetate procedente obsoleverunt, non paucis ante adventum Normannorum annis. 77 Clerici litteratura tumultuaria contenti, vix sacramentorum verba balbutiebant: stupori erat et miraculo caeteris qui grammaticam nosset. 78 Monachi, subtilibus indumentis et indifferenti genere ciborum, regulam ludificabant. 79 Optimates, gulae et veneri dediti, ecclesiam more Christiano mane non adibant; sed in cubiculo, et inter uxorios amplexus, matutinarum solemnia et missarum a festinante presbytero auribus tantum libabant. 80 Vulgus, in medio expositum, praeda erat potentioribus, ut, vel eorum substantiis exhaustis, vel etiam corporibus in longinquas terras distractis, acervos thesaurorum congererent, quanquam magis ingenitum sit illi genti commessationibus quam opibus inhiare. 81 Illud erat a natura abhorrens, quod multi ancillas suas ex se gravidas, ubi libidini satisfecissent, aut ad publicum prostibulum aut ad externum obsequium venditabant. 82 Potabatur in commune ab omnibus, in hoc studio noctes perinde ut dies perpetuantibus. 83 Parvis et abiectis domibus totos absumebant sumptus; Francis et Normannis absimiles, qui amplis et superbis aedificiis modicas expensas agunt. 84 Sequebantur vitia ebrietatis socia, quae virorum animos effaeminant. 85 Hinc factum est, ut, magis temeritate et furore praecipiti quam scientia militari Willelmo congressi, uno praelio, et ipso perfacili, servituti se patriamque pessundederint. 86 Nihil enim temeritate levius; sed quicquid cum impetu inchoat, cito desinit vel compescitur. 87 Ad summam tunc erant Angli vestibus ad medium genu expediti, crines tonsi, barbas rasi, armillis aureis brachia onerati, picturatis stigmatibus cutem insigniti; in cibis urgentes crapulam, in potibus irritantes vomicam. 88 Et haec quidem extrema iam victoribus suis participarunt, de caeteris in eorum mores transeuntes. 89 Sed haec mala de omnibus generaliter Anglis dicta intelligi nolim: scio clericos multos tunc temporis simplici via semitam sanctitatis trivisse; scio multos laicos omnis generis et conditionis Deo in eadem gente placuisse: facessat ab hac relatione invidia, non cunctos pariter haec involvit calumnia; verum sicut in tranquillitate malos cum bonis fovet plerumque Dei serenitas, ita in captivitate bonos cum malis nonnunquam eiusdem constringit severitas.
Willelmus Malmesburiensis, Gesta regum Anglorum, LIBER TERTIUS., , . . . <<< >>> DE MORIBUS NORMANNORUM.
monumenta.ch > Willelmus Malmesburiensis > Willelmus Malmesburiensis, Gesta regum Anglorum, p3, p2, DE DUOBUS CLERICIS SOCIIS.
© 2006 - 2024 Monumenta Informatik